ყელის უკანა კედელზე არსებული ორი წარმონაქმნი, ნუშურა ჯირკვლები, წარმოადგენენ ტონზილებს (ე.წ. გლანდები). ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ იმუნურ სისტემაში,  გამოიმუშავებენ ინფექციის საწინააღმდეგოდ ანტისხეულებს და ნებისმიერი ინფექციისთვის პირველ ბარიერს ქმნიან.  ხშირად  ნუშურები (ტონზილები) ინფიცირებული ხდება ბაქტერიით ან ვირუსით, რის შედეგადაც შუპდება და იწყება ანთებითი პროცესი. ამ დაავადებას ტონზილიტი  ეწოდება (ანგინა, ნუშურა ჯირკვლების ანთება).  ტონზილიტის გამომწვევი ვირუსის ან ბაქტერიის გადაცემა ხდება  ჰაერ-წვეთოვანი გზით, კოცნით ან ინფიცირებული ხელის სახესთან მიტანით.

ტონზილიტისთვის დამახასიათებელი ძირითადი სიმპტომებია:

• ყელის ტკივილი (განსაკუთრებით მტკივნეულია ყლაპვისას);
• ნუშურების სიწითლე და შეშუპება;
• ნუშურა ჯირკვლებზე თეთრი ან მოყვითალო ფერის ნადები;
• მტკივნეული ბუშტუკების წარმოქმნა;
• ხმის ჩახლეჩა ან დაკარგვა;
• თავის ტკივილი;
• მადის დაქვეითება;
• ცხელება, გამონაყარი;
• ყურის ტკივილი;
• კისრის კუნთების დაჭიმულობა;
• კისრის ან ქვედა ყბის მიდამოზე ჯირკვლების გადიდება;
• პირიდან უსიამოვნო სუნი;

ბავშვებში ხშირად ზემოთ ჩამოთვლ სიმპტომებს თან ერთვის გულისრევის შეგრძნება, ღებინება და მუცლის ტკივილი.

სტრეპტოკოკით (ბაქტერია) გამოწვეული ტონზილიტი შესაძლებელია გართულდეს რევმატიული ცხელებით, თირკმლის დაავადებით (გლომერულონეფრიტი), მწვავე მონონუკლეოზით. სწორედ ამიტომ რეკომენდირებულია ექიმის კონსულტაცია დაავადების დასაწყისშივე. ხოლო ვირუსული ტონზილიტის ყველაზე ხშირ გართულებას წარმოადგენს ნუშურების აბსცესი (დაჩირქება). დაჩირქებული ნუშურები ძალიან მტკივნეულია და საჭიროებს გადაუდებელ მკურნალობას, რადგან შესაძლებელია ჩირქი გავრცელდეს და სიცოცხლისთვის საშიში გართულებები გამოიწვიოს. ამ მდგომარეობას ხშირად თან ახლავს კისრის, იღლიის ან საზარდულის მიდამოში ლიმფური ჯირკვლების გადიდება.

ტონზილიტის მკურნალობა დამოკიდებულია მის გამომწვევ მიზეზზე.

ბაქტერიით გამოწვეული ტონზილიტისას ინიშნება ანტიბიოტიკი, ხოლო თუ ტონზილიტი ვირუსით არის გამოწვეულია  ანტიბიოტიკის გამოყენება უშედეგოა. ასეთ დროს რეკომენდირებულია:

• თბილი ან ძალიან ცივი სითხის მიღება, რაც ამცირებს ყელის ტკივილს;
• მარტივად გადასაყლაპი საკვების მიღება ( ხილის ან ბოსტნეულის პიურე);
• თბილი ბულიონი, ჩაი, თბილი თაფლიანი წყალი;
• თბილი მარილიანი სავლების გამოვლება;
• რეკომედირებული არაა თამბაქოს კვამლიან ოთახში ყოფნა, იგი აღიზიანებს ყელს;
• ბენზოკაინის ან სხვა ანესთეტიკის შემცველი საღეჭი აბების გამოყენება;
• აცეტამინოფენის ან იბუპროფენის მიღება;
• დასვენება, ძილი;

ხოლო ტონზილექტომიას - ნუშურების ქირურგიული ჩარევით მოცილებას მიმართავენ შემდეგ შემთხვევაში:

• თუ წელიწადში ანგინის ეპიზოდი რამდენიმეჯერ (3-ზე მეტი) აღინიშნება და ხასიათდება ცხელებით, ყელის ტკივილით და ნუშურების დაჩირქებით;
• თუკი ბოლო ორი წლის მანძილზე შეინიშნება ყოველ წელს ოთხ-ხუთზე მეტი ეპიზოდი; ან ბოლო სამი წლის მანძილზე ყოველწლიურად სამზე მეტი ანგინის ეპიზოდი;
• ისეთი გართულებების შემთხვევაში, როგორიცაა: ძილის ობსტრუქციული აპნოე (სუნთქვის შეწყვეტა 10 წამის ან მეტი დროის განმავლობაში), სუნთქვის და ყლაპვის გაძნელება, აბსცესი, როდესაც ანტიბიოტიკებით მკურნალობა უშედეგოა;
• როცა ქრონიკული ტონზილიტის დროს, ნუშურების ფუნქციათა დაქვეითების და ინფიცირების გამო თავს იჩენს ძლიერი ინტოქსიკაციის ნიშნები: გულ-სისხლძარღვთა, თირკმლების და ძვალ-სახსროვანი სისტემის პათოლოგიების მხრივ;
• როდესაც ყველა სახის მკურნალობა, როგორიცაა ფიზიოთერაპიული, ულტრაბგერითი, ლაზეროთერაპიული პროცედურები, ანტიბიოტიკოთერაპია, ანტისეპტიკური ხსნარებით ყელის გამორეცხვა უშედეგოა;

ტონზილექტომია კეთდება როგორც ადგილობრივი ასევე ზოგადი ანესთეზიით. ოპერაციის შემდგომ აღინიშნება ყელის ტკივილი. ზოგჯერ ტკივილი ვრცელდება ყურის, ყბის ან კისრის მიდამოში.

ტონზილიტის განვითარების თავიდან ასაცილებლად დიდი მნიშვნელობა აქვს ჰიგიენური წესების დაცვას, რაც გულისხმობს ხელების ხშირ დაბანას, საერთო  საგნების მოხმარებისაგან თავის არიდება (ჭიქა, წყლის ბოთლი და ა.შ). ტონზილიტის დიაგნოზის დასმისთანავე აუცილებელია კბილის ჯაგრისის შეცვლა.